زنده یاد پرویز یاحقی

پرویز صدیقی پارسی، مشهور به پرویز یاحقّی ( زادهٔ ۳۱ شهریور ۱۳۱۴ – درگذشتهٔ ۱۳ بهمن ۱۳۸۵ )، موسیقی‌دان، آهنگساز و نوازندهٔ ویولن اهل ایران بود.

وی از کودکی نزد دایی خود حسین یاحقی زندگی می‌کرد و موسیقی را نزد او آموخت. از کودکی با هنرمندان نامداری نظیر ابوالحسن صبا، مرتضی محجوبی، و علی‌اکبر شهنازی آشنا شد و مدتی نزد ابوالحسن صبا موسیقی آموخت. او در کودکی در دبستان پروانه با مجیدنجاحی نوازنده سنتور همکلاس بود ودر ۹ سالگی در رادیو نوازندگی کرد. نخستین آهنگ او برای غلامحسین بنان در برنامه گل‌های رنگارنگ بود به نام «ای امید دل من کجائی»، که هم‌اکنون نوار آن موجود است. در سال ۱۳۴۲ دختر نوجوانی را به جامعه موسیقی معرفی نمود که مهستی نام گرفت. او در ضمن چند سال زندگی مشترک با حمیرا برای وی آهنگ‌هایی نیز ساخت. از او تکنوازی‌های بسیاری در برنامه گل‌ها باقی‌مانده که نوارهای آنها موجود است. وی از بزرگترین بداهه نوازان موسیقی ایرانی می‌باشد و نام او و جلیل شهناز و حسن کسایی یادآور سه شهنواز بزرگ موسیقی ایران می‌باشد. سبک نوازندگی او بر بسیاری از نوازندگان، تأثیر گذاشت؛ از تأثیر پذیرفتگان ساز یاحقی می‌توان به سیاوش زندگانی، مجتبی میرزاده و بیژن مرتضوی و اسدالله ملک و شهرام خسروی اشاره کرد.

آثار پرویز یاحقی دربرگیرنده مجموعه‌های تکنوازی ویولن، همنوازی و ترانه‌هایی است که با آوای خوانندگان ایرانی به ویژه با صدای مرضیه، دلکش، الهه و حمیرا (بیشتر در برنامه گل‌های رادیو ایران) خوانده شده‌است؛ از آن جمله:

«بیداد زمان» (به رهی دیدم برگ خزان…) ترانه‌سرا: بیژن ترقی، خواننده: مرضیه
«کلبه من» (به سرایم آمد…)، ترانه‌سرا: بیژن ترقی، خواننده: دلکش
«مهر آفرین» (تو ای عشق من…)، ترانه‌سرا: اسماعیل نواب صفا، خواننده: الهه
«نیاز» (می‌روی اکنون که این سوز نهان…) با صدای الهه
«امید جان» (تو ای امید جان من…)، با صدای دلکش
«ای فتنه کجایی» (ای خدا از آشیان ماندم جدا…)، ترانه‌سرا: کریم فکور، خواننده: پوران
«مرا نفریبی» (تو بمان…)، ترانه‌سرا: بیژن ترقی، خواننده: حمیرا

او در ۳۵ سالگی با پروانه امیر افشاری «حمیرا» (خواننده) ازدواج کرد. ۸ سال بعد حمیرا از او طلاق گرفت. یاحقی برای همسرش تعداد زیادی آهنگ ساخت که اکثر آن‌ها در لیست آهنگ‌های جاودانه حمیرا قرار گرفتند؛ همانند ترانه «پنجره‌ای به باغ گل» و «می عاشقانه». پس از طلاق، ارتباط هنری حمیرا با پرویز یاحقی به‌طور کامل قطع شد.

یاحقی در چند سال آخر عمر خود به علت مصدومیت قادر به نوازندگی نبود و این قضیه لطمه روحی شدیدی به او وارد کرد. پرویز یاحقی، ۱۳ بهمن ۱۳۸۵ در سن ۷۱ سالگی به علت ایست قلبی در خانهٔ خود در تهران درگذشت. پیکر بی‌جان او پس از سه روز توسط دوستانش از منزلش خارج و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

شیوه جالب تکنوازی مهدی خالدی

یکی از نوازندگانِ صاحب‌سبک ویلون در تاریخ موسیقی ایرانی، استاد مهدی خالدی است. وی که از برترین آهنگسازانِ موسیقی ایرانی و از برجسته‌ترین شاگردان استاد ابوالحسن صبا به شمار می‌رود، آثار بسیاری را ساخته که با صدای خوانندگانی چون استادان حسین قوامی و غلامحسین بنان اجرا شده است. روان‌شاد اسماعیل نواب‌ صفا که با مهدی خالدی دوستی نزدیک داشته و ترانه‌های بسیاری را همچون «آمد نوبهار» برای آهنگ‌های خالدی سروده، درباره نوازندگیِ مهدی خالدی و شیوه‌ ای که در تکنوازی‌های خود داشته به نکته‌ ای جالب اشاره کرده است:

«خالدی هر وقت تکنوازی داشت، غالباً غزلی از حافظ یا شاعران دیگر را انتخاب می‌کرد و آن را در مقابل خود، روی تریبونی که میکروفون بر روی آن جای داشت و جهتِ گویندگان رادیو ساخته شده بود، قرار می‌داد و با نگاه‌کردن به ابیاتِ آن غزل، شروع به نوازندگی می‌کرد و در این حالت، مثلِ این بود که خواننده‌ ای را همراهی می‌کند [حال‌آنکه اجرا، بی‌کلام و بدون حضور خواننده بوده است]. این طرز تکنوازی را در هیچ‌یک از تکنوازان ویلون ندیده‌ام و از آنجا که افاعیلِ عروضی با اَتانینِ موسیقی، یکی است، اهل فن می‌دانند که این ابداع چه کیفیتی به تکنوازی خالدی می‌داده است. در میان نوازندگان تار نیز، [لطف‌الله] مَجد با این طرز ساز می‌زد و با دلِ خود سخن می‌گفت»

شیوه جالب تکنوازی مهدی خالدی

یکی از نوازندگانِ صاحب‌سبک ویلون در تاریخ موسیقی ایرانی، استاد مهدی خالدی است. وی که از برترین آهنگسازانِ موسیقی ایرانی و از برجسته‌ترین شاگردان استاد ابوالحسن صبا به شمار می‌رود، آثار بسیاری را ساخته که با صدای خوانندگانی چون استادان حسین قوامی و غلامحسین بنان اجرا شده است. روان‌شاد اسماعیل نواب‌ صفا که با مهدی خالدی دوستی نزدیک داشته و ترانه‌های بسیاری را همچون «آمد نوبهار» برای آهنگ‌های خالدی سروده، درباره نوازندگیِ مهدی خالدی و شیوه‌ ای که در تکنوازی‌های خود داشته به نکته‌ ای جالب اشاره کرده است:

«خالدی هر وقت تکنوازی داشت، غالباً غزلی از حافظ یا شاعران دیگر را انتخاب می‌کرد و آن را در مقابل خود، روی تریبونی که میکروفون بر روی آن جای داشت و جهتِ گویندگان رادیو ساخته شده بود، قرار می‌داد و با نگاه‌کردن به ابیاتِ آن غزل، شروع به نوازندگی می‌کرد و در این حالت، مثلِ این بود که خواننده‌ ای را همراهی می‌کند [حال‌آنکه اجرا، بی‌کلام و بدون حضور خواننده بوده است]. این طرز تکنوازی را در هیچ‌یک از تکنوازان ویلون ندیده‌ام و از آنجا که افاعیلِ عروضی با اَتانینِ موسیقی، یکی است، اهل فن می‌دانند که این ابداع چه کیفیتی به تکنوازی خالدی می‌داده است. در میان نوازندگان تار نیز، [لطف‌الله] مَجد با این طرز ساز می‌زد و با دلِ خود سخن می‌گفت»

نواب صفا و خاطرات موسیقایی‌

نواب صفا به مناسبتِ ترانه‌سرایی‌اش با آهنگسازان و موسیقی‌دانان و خوانندگان گوناگونی نشست و برخاست یا رفاقت داشت. آنچه از این صمیمت‌ها و با هم بودن‌ها حاصل می‌شده، یکی همان آهنگ‌های ماندگاری به شمار می‌رود که ضبط شده و به یادگار مانده اما نتیجه دیگرِ آن با هم بودن‌ها، خاطره‌ها و نکته‌هایی محسوب می‌شود که وی خود شاهدِ وقوع و بروزِ آن‌ها بوده‌است و هر یک ارزشی فراوان دارد.

ترانه‌سرایی و تصنیف‌گویی در موسیقی ایرانی در دوره‌ ای به اوج شکوفایی خود می‌رسد که چند نامِ بزرگ مدام در کنار نامِ آهنگسازان و خوانندگان می‌نشیند. رحیم معینی کرمانشاهی، بیژن ترقی، رهی معیری، تورج نگهبان و اسماعیل نواب صفا از جمله ترانه‌گویانِ نامداری هستند که بسیاری از آهنگ‌های ماندگارشده در موسیقی ایرانی، کلامی را دارا است که اینان سروده‌اند.

نکته‌ مهمی که باید در نظر داشت، این است که این ترانه‌سرایان و دیگرانی مانند آنان، پیش از آنکه ترانه‌سرا باشند، شاعر بوده‌اند و به ظرایف و دقایق هنر شاعری و عالَم ادبیات به‌تمامی آشنا و مسلط بوده‌اند و از دلایل توفیقشان در کار ترانه‌سرایی، یکی هم همین دانش و آگاهیشان در فنّ شاعری بوده است. اصلش طبیعی است که کارِ ترانه‌سرایانی که عروض، بدیع، بیان و تاریخ ادبیات می‌دانند و ذوق نیز دارند، تا چه حد متفاوت است با ترانه‌گویانی که تنها ذوق دارند و بس.

اما یکی از شاعران و ترانه‌سرایانِ نامداری که آهنگ‌های فراوانی را با شعرِ خود در خاطرِ علاقه‌مندان جاودان کرده، استاد اسماعیل نواب صفا است (۱۳۰۳ – ۱۳۸۴) که امروز، سال‌روز تولد او است. وی که زاده کرمانشاه است، برای آهنگسازانِ نامداری چون استادان علی تجویدی، مجید وفادار، حسین یاحقی، مرتضی محجوبی، پرویز یاحقی، روح‌الله خالقی، حبیب‌الله بدیعی، همایون خرّم، مهدی خالدی، عباس شاپوری، اسماعیل مهرتاش و جواد لشکری ترانه سروده است.